(Geçen Haftadan Devam)

 

Özet

Bu makalede Türk Vergi Sistemi'nde tahsil edilen vergilerin konularına, yansıma ve tahsil ile mükelleflerinin şahsi durumuna göre tasnif edilmesi ele alınmış, devletin hakimiyet ilkesini dayanak alan verginin adil olması gerekliliği üzerinde durulmuştur. Önemli bir gelir kaynağı olmakla birlikte döneminde toplumsal açıdan yıkımlara neden olan, servet üzerinden tek seferlik alınan ve kanun metninde yer almasa da uygulamada ırkçılık, ayrımcılık yapılarak mükellefiyetinde din değiştirip Müslüman olanlara (Dönmeler) farklı oran uygulanan “Varlık Vergisi” hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca çiftçilerden alınan ve bir süre sonra mültezimlerin önemli bir gelir kaynağı haline gelen, Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından kaldırılan “Aşar Vergisi” hakkında araştırma yapılmış ve bilgi verilmiştir.

Abstract (CLASSIFICATION OF TAXES IN TURKISH TAX SYSTEM, ARTICLE ON JUSTICE PRINCIPLE: CAPİTAL TAX AND AŞAR TAX)

In this article, of the taxes collected in the Turkish Tax System is addressed in a superficial way by the reflection and collection and taxation of the taxpayers according to their personal status. It was emphasized that the tax based on the principle of state dominance should be fair. As an important source of income, however, it caused social demolitions in the period when it was collecting Capital Tax at goverment. was not included in the text of the law, but in practice racism was discriminated, is taken as a one-off by means of wealth In practice, non-Muslims were discriminated against. information on this subject is given. İt was taken from farmers and soon became an important source of income for brokerage houses. Great Leader Gazi Mustafa Kemal Ataturk abolished this tax. Aşar Tax information is given.

AŞAR VERGİSİ

“Köylü, milletin efendisidir”

Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK

Cumhuriyet'in ilanını izleyen yıllarda tarım alanındaki ilk ve en köklü icraat, yarı feodal bir Orta çağ vergisi olan aşarın kaldırılmasıdır.

“Aşar” veya “öşür” Osmanlı Devleti'nin en önemli vergisiydi ve geleneksel olarak tarımsal ürünün yüzde 10'una eşit miktarda alınmaktaydı. Zamanla bu oran yüzde 12,5'e çıkmıştı; Cumhuriyet'in ilk yıllarında da bu oranda alınmaktaydı. Köylü her yıl bu vergiyi aynî olarak (ürün vererek) öderdi.

Klasik iktisadi yapı içerisinde öşür, dirlik sistemi aracılığı ile tahsil edilmekteydi; ancak geleneksel yapının bozulması ile birlikte verginin tahsil yönteminde de değişikler meydana geldi. Zamanla öşür vergisinin toplanmasında daha çok iltizam yöntemine geçildiği görüldü. Devlet, aşarı genellikle eşraftan, ağalardan olan mültezim denen aracılar vasıtasıyla toplardı. Osmanlı Padişahı II. Abdülhamit zamanında “Aşar ve Ağnam Emaneti” kurularak kazalarda öşür memurları görevlendirildi. Bu memurlar öşür vergisini devlet adına toplamaya başladı. Daha sonraları ise bu uygulama terk edildi. Sultan Abdülmecit döneminde bir yerleşim biriminin son beş senede ödediği aşar vergisinin ortalaması alınarak, köylüye vergi tahakkuk ettirilmeye başlandı. Bir kısım yerleşim biriminde ise verginin taksitlendirilmesi yoluna gidildi. Tüm bu uygulamalar verginin daha karmaşık bir hal almasına ve reayanın bu vergi altında ezilmesine yol açtı. Öşür vergisinin toplumda yol açtığı olumsuzlukları önleyebilmek adına 1886 yılında Aşar Nizamnamesi yayımlandı ve bu nizamname ile verginin köy ve idare meclislerince ihale ve iltizam yoluyla tahsil edilmesi benimsendi.

Öşür vergisinin (Aşar) Müslümanlardan alınan bir vergi olduğu bilinmektedir. Aşar vergisi, gayrimüslimlerden alınan cizye vergisine karşılık gelmektedir. Osmanlı devletinde öşür (Aşar) vergisi kadınlardan alınmamaktadır. 1917 Yılı Osmanlı Yabancılara Mahsus Nüfus İstatistiği incelendiğinde, Osmanlı Devleti bünyesinde yer alan yabancılardan (Alman, Amerikan, Arjantin, Avusturya- Macaristan, Belçika, Brezilya, Bulgaristan, Çin, Danimarka, Hollanda, Fransa, İngiltere, İran, İspanya, İsveç, İsviçre, İtalya, Karadağ, Portekiz, Romanya, Rusya, Sırbistan ve Yunanistan) sadece erkeklerden Cizye vergisi alındığı bilinmektedir. 1917 yılında nüfus istatistiğine göre Osmanlı sınırlarında barınan en kalabalık millet olarak Yunanlıları görmekteyiz. (Bkz. “Osmanlı Vergi sisteminde Öşür” – Baykal Başdemir-Yüksek Lisans Tezi, Sayfa 58-69) 1917 yılı nüfus istatistiğine göre bunlardan sadece 271 kişinin Müslüman olduğu, Öşür (aşar) vergisinin sadece Müslümanlardan alındığı bilindiğine göre 53.768 kişilik Yunan halkının sadece binde 5'inden öşür vergisi alındığı sonucuna ulaşılmaktadır. Öşür vergisi alınmayan gayrimüslimlerden cizye vergisi alınmaktadır. Osmanlı devletinde cizye vergisinin kadınlardan alınmadığı bilindiğine göre Yunanların erkek nüfusunu oluşturan 32.994 kişinin cizye vergisine tabi olduğu söylenebilir.

Cumhuriyet kurulduğu sırada, zaten savaşlarda maddi ve manevi varlığını kaybedip yoksul düşmüş köylü, bir taraftan vergi yükü, öte taraftan mültezim baskısı altında inliyordu. Üstelik toplanan vergi gelirinin önemli bir kısmı, işletme gideri ve kâr olarak mültezimlerin cebine giriyordu. Dolayısıyla, aşar devlet ile köylüden çok mültezimlerin kazandığı bir vergiydi.

Tanzimat'tan beri gündemde olmasına rağmen hiçbir yönetim, aşarı kaldırmaya cesaret edememişti. Çünkü geleneksel olarak Türkiye mâliyesinde bu vergi, nüfusun yüzde 80'inden fazlası köylü olduğu için, en önemli gelir kaynağıydı. Örneğin 1924 yılında devlet gelirlerinin yüzde 20'ye yakını bu vergiden sağlanmıştı. Cumhuriyet için aşarı kaldırmak daha da zordu. Çünkü savaşlar yüzünden ülke harabeye dönmüş, halk yoksul düşmüştü. Ülkenin iman ve halkın yaşam koşullarının iyileştirilmesi için paraya gereksinim vardı. Ne var ki, hangi sebeple olursa olsun, köylüler bu kronik dertle baş başa bırakılamazdı. Bu nedenledir ki Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal ATATÜRK önderliğindeki kadro, Türkiye İktisat Kongresi'nde alınan karara uyarak bu vergiyi kaldırdı (17 Şubat 1925). Bu reform nedeniyle devlet gelirlerinde meydana gelebilecek azalma (Aşârın kaldırılmasından doğan boşluk) temettü vergisi, kazanç vergisi, veraset ve intikal vergisi ve umumi istihlak vergisi ile doldurulmaya çalışıldı.

Saygılarımla,

Kaynakça

* Cumhuriyet Döneminde Vergi Sistemimizin Gelişmesi, Prof. Dr. İsmail TÜRK

* Savaş Ekonomisi ve Varlık Vergisi Üzerine Bir Değerlendirme, Yrd. Doç.Dr. Sabit DOKUYAN, Eskişehir Osmangaz Üniversites, Sosyal Bilimler Dergisi, Aralık 2014/15(2),23-55

* Açıkders.Ankara.Edu.tr-Vergi Sistemindeki Vergilerin Ekonomik Tasnifi pdf

* Politeia(Devlet), Platon, Kaynak Yayınları

* Ankara Üniversitesi SBF Yayınları-Vergi HUKUKU Prof.Dr. Mualla ÖNCEL-Doç.Dr.Nami ÇAĞAN-Doç.Dr.Ahmet KUMRULU

* Osmanlı Vergi sisteminde Öşür- Baykal Başdemir Çağ Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi 2015 Eylül - MERSİN

* Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi 2001-22

* Ataturkilkeveinkilaplari.com/ataturkun-hayati/asar-vergisinin-kaldirilmasi

* Radikal.com.tr/yazarlar/ayse-hur/1942-varlik-vergisi-kanunu

* muhasebedersleri.com/butce-vergi/vergi

* Bülent KARPAT, Dolaylı vergiler niçin adaletsiz? adlı makalesi, 2004 Birgün Gazetesi

* Prof. Dr. Necmettin ERBAKAN, Adil Düzende Vergi adlı makalesi

* 213 Sayılı VUK

 

(Devam Edecek)