Yazan: Neşri Atlay

Yayına hazırlayan: Doğan Atlay

Mustafa Kemal Paşa'nın 4 Eylül 1919'da açtığı Sivas kongresi 11 Eylül 1919'da temsilcilerini de ayırarak başarı ile sona ermiş ve milli mücadeleye de başlanmış oluyordu.

Kongre kararlarına göre; Türkiye'de her vilayet ve kaza merkezleri ile her köyde “Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk cemiyeti” kurulacaktı. Cemiyetin nizamname ve talimatnamesi Mut'a da gelmişti. Mut'a gelen bu talimatname, Mut Belediyesinde Mut ileri gelenleri önünde okundu. Mutlular bunu pek beğendiler. Müftü Nadir efendiye teslim ederek evine götürmesi ve her gece orada toplantı yapılarak Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti aza kaydı ve sair hazırlıkların tamamlanması uygun görüldü. Geceli gündüzlü yapılan toplantılarla Mut Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulmuştu.

Şurasını da açıklayalım ki, gerek İçel sancağında ve gerekse Mut kazasında mahalli hükümet halâ kuvvetli idi. Ve bunun elemanları da yine içimizdendi. İstanbul hükümeti ise mutasarrıf Esat Rauf ve Mut kaymakamı Mehmet Ali beyler vasıtasıyla Müdafaa-i Hukukçuları takip ettirdiğinden dolayı Mut'ta kısa bir zaman için bu cemiyet açıktan açığa kurulamamıştı.

Bu arada Konya'da ordu komutanı olan Mersinli Cemal Paşa İstanbul'a gitmiş halâ da dönmemişti. Halbuki Mersinli olduğu için Mutlular kendisinden büyük yardım umuyorlardı.  

Konya valisi İbradılı Cemal Bey, İstanbul hükümetinin elinde, milli hareket aleyhine çalışan bir adamdı.

Vali Cemal bey Konya kazalarında Müdafaa-i Hukukçular aleyhine şiddetli ve zalimane bir takibata geçmiş, azalarını birer tarafa kaçırtarak cemiyeti sindirmeye ve dağıtmaya teşebbüs etmişti.

Hatta Karaman müftüsü de Mut'a kaçarak bu amansız takipten yakasını zor kurtarabilmişti. Müftü Hadi zade Mustafa efendi Mut'a gelirken Karaman Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin bütün evrakını da beraber getirmişti. Müftü Hadi zade Mustafa efendi Karaman'ın yetiştirdiği ileri görüşlü vatanperver bir adamdı. Elide bulundurduğu müdafaa-i hukuk evrakını mahalli hükümete vermemek ve onu en emin yerde saklamak için Mut'a kaçıp gelmişti.

Konya ve kazalarının bu halini gören Mustafa Kemal Paşa, Konya'ya Refet Bey'i (general Refet Bele) gönderdi. Refet Bey'in geldiğini gören vali Cemal Bey 16 Eylül 1919'da Konya'dan İstanbul'a kaçtı.

Ekim 1919 içinde Miralay Fahrettin Bey (general Fahrettin Altay) Konya'daki Kolordunun başına geçti.

Refet Bey Konya'ya gelince Mutlular aralarında gizli bir şekilde gelişen Mut Müdafaa-i Hukuk Cemiyetinin açıktan açığa ve resmen kurulmasında bir endişe görmediklerinden Mut Kaymakamlığına müracaatla cemiyeti resmen kurmuşlardı. 1 Kasım 1919 (Vesika:1)

Mut Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti azaları arasından seçilen merkez idare heyeti listesi:

Asıl Üyeler:

1. Reis  Mahmut Bey Oğlu Mirza Bey

2.  “     Müftü Nadir Bey (Mutluay)

   Aza   Abdullah Bey oğlu Yakup Bey (İncel)

     “     Abdullah Bey oğlu Ahmet Bey (Aslan)

     “     Naip Ali Efendi (Ataışık)

     “     Reji memuru İsmail Efendi (Kılıç)

     “     Hüseyin efendi oğlu Tahsin Efendi (Deli kadı)

     “     İzmirli Ahmet Efendi (İzmir)

      “    Hacı İbrahim oğlu İbrahim (Oral)

   Yedek Üyeler:

Aza Müftü zade Hüseyin Efendi (Nemutlu)

   “  Dr. Hamdi Bey

   “  Nahiye müdürü Hakkı Bey (Lobut)

   “  Ermenekli Hacı Ahmet Efendi (Yurdagülen)

   “  Uzun Ali Efendi (Paylı)

   “  Çakır Hüseyin usta  (Küçükçakır)

   “  Ali Haydar Bey (Arıkan)

   “  Eski mal müdürü Emin Efendi (Alper)

   “  Binbaşı Ziya Bey

Görülüyor ki 11 Eylül 1919'da kapanan Sivas kongresinden elli gün sonra Mut cemiyeti resmen kurulmuştur.

Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti.

Bu cemiyete giren her aza giriş ödeneği olarak bir lira verirdi. (Bu ödenek sonraları yüzleri de aştı) Çok fakir bir bütçe ile işe başlayan Cemiyet, az zamanda binleri aşan bütçesi ile ve üyeleri ile İçel'de hatırı sayılır bir varlık haline geldi.

Silifke kazası hariç İçel'in diğer kazalarında Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulunca telaşlanan padişahın hükümeti bunu önlemeye çalışıyor, sağa sola şiddetli emirler yağdırıyordu.

Hükümetin o günkü iktidar partisi olan Hürriyet ve İtilaf Fırkası'nı desteklediği açık açık görülüyordu. Fakat Mutlular bu partiden hiç hoşlanmadılar. Mut'ta da bu parti kurulmuştu ve hemen de kapanmıştı. Bir üyeden fazla aza kaydetmemişti, tek aza kurucusu olan Müftü zade Hüseyin efendi (Nemutlu) idi. Aradan yıllar geçti o günün partizanlarından birine (1956 yılında) sordum:

-“Mut'ta Hürriyet ve İtilaf Partisi kuruldu mu idi?

-“Buna doğdu ve öldü demek en doğru sözdür” cevabını vermişti.

Mut Müdafaa-i Hukukunun etrafa dal budak saldığını gören hükümet adamları, milli teşkilâtın elebaşılarını İstanbul hükümetine bildirdikleri gibi içimizde bulunan Rum casuslar da Mersin'deki Fransızlara jurnal ediyorlardı. Fransızların bunlara idam kararı verdikler, bu hükmün infazı için bir Ermeni çetesinin Mersin'den Mut'a doğru gönderildiği de duyulmuştu. Bütün bunlara rağmen Mutlular çalışmalarından geri kalmıyorlardı. Hele gelecek olan Ermeni çetesi acımaksızın imha edilecekti.

İçel'deki milli teşekkülleri teftiş e düzene koymak için Kaymakam (yarbay) İzzet Bey gelmiş Mut'taki çalışmaları görmüş pek beğenmişti.

MUT BÖLÜĞÜ

Müdafaa-i Hukuk nizamnamesinin “mahrem” kayıtlı bir eklentisi vardı; bunda: “Düşmanla temasta bulunan mahallerde silahlı müfrezeler ve kıt'alar teşkil edilecek”... yazılmakta olduğundan cemiyet Mut köylerine özel adamlar çıkarıp asker toplamaya başladı. Köylere giden memurlar asker topluyor, topladıkları askeri, yatağı ve birer aylık yiyeceği ile Mut'a gönderiyorlardı.

1 Aralık 1919 tarihinde Mut Bölüğüne bir piyade eri ile iki süvari eri kaydolunmuştur. Piyade eri Kale mahallesinden Güdüğün Mehmet, Süvari erinin birisi Meydan mahallesinden Kocakülah oğlu Molla Mehmet idi. Ayrıca askeri teşkilatın esasını kurmaya, toplananlara milli telkinler verip talimler göstermeye jandarma çavuşluğundan ayrılan Zülfikar Çavuş (Şener) memur edilmişti.

İlk Yardım, İlk nöbetçi:

Toplanmaya başlayan milli kuvvetin silah ve cephanesi yoktu. Durum Mustafa Kemal Paşaya bildirilince Karaman askerlik şubesinden 200 mavzer tüfeği ile 30.000 merminin alınması bildirildi. Bu işi görmek için Müftü Nadir bey (Mutluay) ile yine Mut'tan İzmirli Ahmet efendi seçilmiş ve 15 Kasım 1919 günü Karaman'a doğru yollanmışlardı. Bu adamlar Mut köylerinden deve ve kiracı da bulacaklardı. Bütün bu işler karlı, son derece soğuk günlerde bin zorluklarla başarılmıştı. Silah ve cephane Karaman deposundan gece alınmıştı. Bunları teslim eden binbaşı Nuh Zeki Bey'in gösterdiği kolaylık ve sürat takdire değer. Müftü Nadir Bey ile İzmirli Ahmet Efendi mavzerlerden birerini ellerine alarak birisi kafilenin önünde, diğeri arkasında kafileyi yürütmüşler ve bu aziz emaneti yerine sağlamca teslim için canla başla çalışarak dördüncü gece karlı bir günde Mut'un Meydan mahallesi camisine depo edip başına milli kuvvetlerden ilk nöbetçiyi dikmişler. (2. Vesika) Ve sabahleyin de 5 Aralık 1919 tarihinde cemiyete teslim etmişlerdir. (Müftü Nadir Mutluay ile Ahmet İzmir, başardıkları bu önemli ödevi anlata anlata bitiremezlerdi. Vatanları uğrunda can ve başlarını ortaya koyan bu adamlar, kendi bayrakları gölgesinde rahat ve mesut daha nice yıllar yaşadıktan sonra bu gün Tanrı'ya kavuşmuşlar ise de kendileri Mutluların gönüllerinde Milletle yaşayacaklardır).

Karaman'dan getirilen bu silah ve cephane derhal bölüğe dağıtıldı. 9 12 1919