Ecdadım, tarihte birçok devletler, hatta imparatorluklar kurdu. Bunlar arasında TÜRK adını ilk kullananlar Göktürkler (ya da Kök Türkler)’dir. Bu devlet bir anlamda Orta Çağ'da Orta Asya'da göçebe bir Türk halkları konfederasyonuydu.

            Bumin Kağan'ın önderliğindeki Göktürkler, geleceğin coğrafi konumunu, kültürünü,  inançlarını ve geleceğini şekillendirecek birçok göçebe hanedanlıklarından biri olan Göktürk Kağanlığı'nı kurdular.

Göktürkler, hem ilk defa kurdukları siyasi yapılara Türk adını vermeleri, hem de Türkçenin ilk bilinen yazılı kayıtlarını vermeleri bakımından Türk kültür ve edebiyat tarihinde çok önemli bir yere sahiptirler.

Göktürkler 6. yüzyılın sonlarında güçlerinin zirvesine ulaştılar ve Çin'in Sui Hanedanlığı topraklarını ele geçirmeye başladılar. Ancak, Türk soylularının bölünmesi ve kağanlık otağı için ortaya çıkan iç çekişmeler nedeniyle fetihler sona erdi. Sui İmparatoru Wen'in desteğiyle Yami Kağan iç savaşı kazandı. Ancak Göktürk İmparatorluğu, Doğu ve Batı olmak üzere ikiye bölündü. İç savaş nedeniyle zayıf düşen Yami Kağan, Sui Hanedanlığı'na bağlılığını ilan etti. Suiler gerilemeye başladığında ise Şipi Kağan tarafından yeniden Sui Hanedanlığı topraklarına seferler başlatıldı ve hatta Şipi Kağan Yen-Men Kuşatması'nda (MS 615) 100.000 kişilik süvari ordusu ile Sui İmparatoru Yang'ı kuşattı. Sui hanedanının çöküşünden sonra Göktürkler, takip eden Çin iç savaşlarına müdahale ederek kuzeydoğudaki isyancı Liu Heita'ya, yani yükselen Tang Hanedanlığı'na karşı destek sağladılar. Liu Heita uzun bir başarı dönemi yaşadı ama sonunda Li Shimin ve diğer Tang kuvvetleri tarafından bozguna uğradı ve idam edildi. Hemen sonra da Tang hanedanlığı kuruldu.

            Göktürk Kağanlığı'nın Çin iç savaşının başında bir süreliğine Tang Hanedanı'nı desteklemesine rağmen Tanglar’ın yavaş yavaş Çin'i birleştirmesi ile birlikte Göktürkler ve Tanglar arasında çatışmalar başladı. Göktürkler, Tang  kuzey sınırına saldırılar yaparak Tang başkenti Çangan'ı ele geçirdiler. İç savaştan toparlanamayan Tanglar kısa bir süreliğine Göktürk soylularına haraç ödemeyi kabul ettiler.

            Tanglar, 4 yıl sonra Göktürk karşıtı boylarla ittifak kurarak Göktürk ordusunu Yinşan Savaşında yenilgiye uğrattılar ve 630'da İl Kağan'ı esir aldılar. Türk boylarının Tang egemenliğini kabul etmek zorunda kalmasıyla Moğol Platosu'nu ele geçirdiler.

            İmparator Taizong, Göktürk liderlerine Çin’de makamlar vererek onları asimile etmeye çalıştılar.

            Aşina Cieşeşuay, Doğu Göktürk Kağanı Şipi Kağan'ın oğluydu ve Çin'de yüksek bir askeri göreve getirildi. Cieşeşuay, Çin imparatorunu esir almak için bir plan yaptı. Kardeşi Tölis Kağan'ın oğlu Aşina Holoku ve 40 kişilik bir grupla bu planı gerçekleştirmeye çalıştı. Ama Planın hayata geçirileceği gün fırtına çıktığından imparator saraydan ayrılmadı. Aşina Cieşeşuay ve maiyeti Çin imparatorunun sarayına baskın düzenlediler. Uzun süre savaşa rağmen başarılı olamadılar ve saray atlarına atlayıp       Vey Nehri'ni geçtiler. Ancak, bunların çoğu Çin ordusu tarafından öldürüldüler.

İsyan sonucunda hedeflenen amaca ulaşılamasa da isyan Çin imparatorunu tedirgin etti ve imparator kağanlığı yeniden kurmaya karar verdi. Bu dönemde iktidara gelen kağanlar Çin devletine bağlıydılar.

İlteriş Kağan, İkinci Göktürk Kağanlığı'nı kurana kadar Doğu Göktürkleri Çin'e bağlıydılar. Aşina Cieşeşuay'ın isyanından sonra 13 Ağustos 639'da Taizong, Çelebi Kağan'ı başa geçirdi ve yerleşik Türk halklarının onu Sarı Irmak'ın kuzeyine doğru takip etmesini ve Çin Seddi ve Gobi Çölü arasındaki bölgeye yerleşmesini emretti. Ancak birçok Göktürk komutan Tang İmparatorluğu'na sadık kalmaya devam etti.

            679'da, Çanyu Himayesi'nin Türk liderleri olan Aşide Beŋü ve Aşide Fengji, Aşina Nişufu'yu kağan ilan ettiler ve Tang hanedanına karşı ayaklandılar. 680'de Pei Xingjian, Aşina Nişufu ve ordusunu yendi. Aşina Nişufu kendi adamları tarafından öldürüldü. Aşide Wenfu, Aşina Funian'ı kağan yaptı ve tekrar Tang hanedanına karşı örgütlendi. Aşide Wenfu ve Aşina Funian, Pei Xingjian'a teslim oldu. Aralık 681'de Aşide Wenfu ve Aşina Funian da dahil olmak üzere 54 Göktürk, Çangan'ın Doğu Pazarı'nda halka açık bir şekilde idam edildi.

            682 yılında İlteriş Kağan ve Tonyukuk Çin hegemonyasına karşı ayaklandı ve Aşina Funian'ın adamlarından geriye kalan orduyla bugünkü İç Moğolistan’daki Hohhot Heişa Kalesi'ni fethettiler. Yeniden kurulan Göktürk Kağanlığı, Tang ve Hitay boyları arasındaki savaşa müdahale etti. Ancak Bilge Kağan'ın ölümünden sonra Göktürklerin artık bozkırdaki diğer Türk boylarını yönetecek gücü kalmamıştı. 744 yılında Tang Hanedanlığı ile müttefik olan Uygur Kağanlığı, son Göktürk Kağanlığı'nı yıktı!... (Evet, yanlış okumadınız, tarihteki ilk Türk imparatorluğunu yıkanlar maalesef Uygur kardeşlerimizdir!...)

Göktürk Devleti'nin Kağanları:

            Göktürk Devleti’nde yönetim Batı ve Doğu olarak ikiye ayrıldığı ve bağımsızlık uzunca bir süre devam ettiği için birçok kağan yönetimde yer almıştır. Hükümdarlar, devlet kurma görevinin Gök tanrı tarafından kendilerine verildiğine inanırlardı…

Göktürk Devleti’nin Doğu hükümdarları şu şekilde sıralanır:

            Bumin Kağan (551-552), Kara Kağan (552-553), Mukan Kağan (553-572), Tapar Kağan (572-581), An-luo Kağan (581-582), Işbara Kağan (582-587), Baga Kağan (587-588), Tölis Kağan (600-609), Shibi Kağan (609-619), Tüli Kağan (619-621), İllig Kağan (621-630), Dabu Kağan (630-638), Yugu Şad (638-639), Yiminishusilipi Kağan (641-643), Yizhu Chebi Kağan (638-649), (648-650), Ashina Nizek Beg Kağan (679-680), Ashina Funian Kağan (681-682), İlteriş Ḳağan (682-691), Ḳapgan Ḳağan (691-716), İnel Ḳağan (716), Bilge Ḳağan (716-734), Yiran Kağan (734-740), Tenri Ḳağan (740-741), Kutlug Yabgu (741-742), Ozmış Ḳağan (742-744), Baimei Kağan (744-745).

Göktürk Devleti’nin Batı hükümdarlarının sıralanması da budur:

            İstemi Yabgu (552-576), Tardu Yabgu Ḳağan (576-603), Chuluo Kağan (603-611), Shegui Kağan (611-618), Tong Yabgu Kağan (618-630), Bagatur Küllüg Sipi Kağan (630), Yipi Böluo Si,Yabgu Kağan (630-633), Tarduş Ḳağan (633-634), Işbara İltiriş Ḳağan (634-638), Yipi Tarduş Kağan (638-642),Yiqulishi Yipi Kağan (639-640), Bagatur Yipi Yabgu Kağan (640-641), Yipi Işbara Kağan (641-642), Yipi Shegui Kağan (642-649), Işbara Ḳağan (651-656), Xingxiwang Kağan (651-667), Jiezhöng Shizhu Kağan (667-692), I. On Oḳ Ḳağan (677-679), II. On Oḳ Ḳağan (704-716), Ashina Xian (705-717), III. On Oḳ Ḳağan (739).

            Göktürk Destanları

            Göktürklere ait iki adet destan vardır. Ergenekon Destanı ve Bozkurt Destanı olarak adlandırılan hikâyeler, Göktürklere aittir. Bozkurt Destanı’nda dişi kurt ile savaş sonrası tek kişi olarak sağ kalan gencin hikâyesi anlatılmıştır. Göktürklerin bozguna uğraması sonucu sağ kalan genci, bozkurtun kaçırdığı ve beslediği destanın konusunu oluşturur. Büyüyen ve çocukları olan gencin, on çocuğunun her birinden bir boyun türediği de belirtilir. Bu boylardan birisinin de Göktürk Devleti’ni kuran “Aşina” boyu olduğu anlatılmıştır.

            Ergenekon Destanı’nda ise Göktürklerin yeniden doğuşuyla ilgili hikayeler yer alır. Vadiden kurtuluş hikayesi ve bozkurt yardımıyla soyun devamlılığının nasıl sağlandığı olmak üzere iki ayrı bölümden oluşur. Ergenekon, Türklerin Orta Asya’daki anayurdu olarak bilinmektedir. Ergenekon kelimesi ise “dik yamaç” anlamına gelmektedir. Ayrıca Ergenekon Destan’ı Çin kaynaklarında da yer almaktadır. Bunun yanı sıra Ergenekon Destanı, Bozkurt Destanı’nın devamı niteliğindedir.

Göktürk Devleti 552-744 yılları arasında toplam 192 yıl Orta Asya’da hüküm sürmüştür. Ticari ve siyasi faaliyetler yürütmüştür. Göktürkler sınırlarının genişlemesiyle birlikte tarımla da uğraşmışlardır. Tarım faaliyetleri, Türklerin yerleşik hayata geçmesinde önemli rol oynamıştır. Göktürklerin kurulduğu bölgede yapılan kazılar sonucu elde edilen eserler ise günümüze kadar ulaşmıştır. Eserler arasında yer alan; taş oymaları, paralar ve ağaç kabuklarına yazılı metinler, Göktürkler hakkında bilgi vermektedir.

            Göktürkler, Hun ailesi olan Aşina boyuna mensuptur. Aşina boyu, kurt neslini ifade etmektedir. Aşina boyu konar göçer yaşam tarzıyla ön plana çıkmıştır. Askeri ve siyasi alanda başarılar kazanan Aşina boyunun kökeni ise Oğuzlara dayanmaktadır. Ayrıca Orta Asya’da yer alan bazı boylar da Göktürk Devleti egemenliği altına girmiştir. Göktürkler, ele geçirdikleri coğrafyayı ise kültürel ve tarihi anlamda etkilemiştir. Böylece bölgede diğer Türk devletlerinin kurulmasında etkili olmuşlardır.

Göktürk Devleti, Çinlilerin iç işlerine karışması sonucu askeri ve siyasi açıdan zayıflamıştır. Uzun süren savaşlar da devletin dağılmasına ve Çin egemenliğine girmesine neden olmuştur. Bir süre Çinlilerin kontrolünde olan Doğu Göktürkleri, 682 yılında Kutlug Kağan önderliğinde İkinci Göktürk Kağanlığı’nı kurmuş ve bağımsızlığını ilan etmiştir. Kutluk Devleti olarak da bilinen kağanlık, her ne kadar bölgede güçlenmeye başlasa da 744 yılında; Uygur, Basmir ve Karluk Türkleri tarafından yıkılmıştır.

            Orta Asya’da yaklaşık 200 yıl hüküm süren Göktürk Devleti’nin yıkılmasında, kardeş kavgaları da etkili olmuştur. Bölgedeki siyasi ilişkilerde yaşanan bozulmalar, farklı medeniyetlerin Göktürklerin iç işlerini karışmasına yol açmıştır. Egemenliği ve askeri gücü zayıflayan devlet, bir süre sonra dağılmıştır. Göktürkler, Orta Asya’da Türk tarihinin şekillenmesinde rol oynamıştır. Göktürk Devleti’nin kurulduğu bölgede yapılan kazılarda bulunan GökTürkçe yazılı eserler ise günümüze kadar ulaşmıştır.