Türk Dünyasının Unescosu diyebileceğimiz TÜRKSOY’un hayata geçirdiği Türk Dünyası Kültür Başkenti programı, Türk Dünyası'nın kültürel mirasını tanıtmak ve şehirler arasındaki kültürel ve sanatsal etkileşimi güçlendirmek amacıyla 2012 yılından itibaren uygulanmaktadır. Her yıl, farklı bir Türk şehri bu unvanla onurlandırılarak, kültür ve sanat alanında uluslararası etkinlikler düzenlenmektedir. Şimdiye kadar 12 şehir, Türk Dünyası Kültür Başkenti olarak seçilmiş ve bu program, kültürel paylaşımı teşvik eden, halklar arası anlayışı pekiştiren ve ortak değerleri yücelten önemli bir platform haline gelmiştir.

Bugüne kadar Türk Dünyası Kültür Başkenti seçilen şehirler şunlardır:

2012: Kazakistan, Astana

2013: Türkiye, Eskişehir

2014: Tataristan, Kazan

2015: Türkmenistan, Merv

2016: Azerbaycan, Şeki

2017: Kazakistan, Türkistan

2018: Türkiye, Kastamonu

2019: Kırgızistan, Oş

2020: Özbekistan, Hiva

2022: Türkiye, Bursa

2023: Azerbaycan, Şuşa

2024: Türkmenistan, Anev

2025: Kazakistan, Aktau

            Bu çok önemli program, Türk Dünyası’ndaki kültürel zenginlikleri ve ortak değerleri dünya çapında tanıtmayı amaçlamaktadır.

            İçinde bulunduğumuz yılın, Türk Dünyası Kültür Başkenti olan “Aktau” (Aktav biçiminde de söyleniyor) Kazakistan'ın batısında, Hazar Denizi kıyısında yer alan bir liman şehridir. Ülkenin Mangistau Bölgesi'nin başkentidir ve stratejik konumuyla önemli bir ticaret merkezidir. Sovyet döneminde "Shevchenko" adıyla bilinen şehir, 1963 yılında Aktau olarak yeniden adlandırılmıştır. 

            Aktau Zengin petrol ve doğal gaz rezervlerine yakınlığıyla dikkat çeker ve enerji sektöründe önemli bir merkez olarak kabul edilir. Şehir, ayrıca geleneksel sokakların yerini alan mikro bölgelere bölünmüştür.

            Aktau, Hazar Denizi kıyısındaki sahilleriyle ve modern binalarıyla gezginlerin ilgisini çeker. Bölgenin turizm potansiyeli yüksektir; turistler, kumsalları ve tarihi ve kültürel mekânları keşfetmek için bu şehri ziyaret eder.

Aktau Kazakistan'ın diğer şehirleriyle demir yolu ve kara yolu bağlantılarıyla ulaşılabilir bir konumdadır. Bu da şehri hem yerel hem de uluslararası bir ulaşım merkezi haline getirmektedir.

            Yaklaşık 200 bin nüfusu olan bu şehrin, normal deniz seviyesinin 18 metre altında bulunuşu son derece ilginçtir.

            Aktau Kazakça ak (beyaz) ve tau (dağ) sözcüklerinden türemiş olup, Türkçe karşılığı Akdağ'dır.

            Aktau topraklarına önce ilk yerlileri olan İskit kabileleri yerleşmiştir. Bu, yapılan arkeolojik kazılarda bulunmuş olan eski yerleşimcilerin kalıntılarından anlaşılmıştır. Modern Aktau şehri ise Sovyetler Birliği döneminde bulunan uranyum ve petrol rezervleri sonrası 1961'de kuruldu. 1963'te şehir statüsü kazandı. Şehir 1964'ten 1991'e kadar Ukraynalı ozan Taras Şevçenko'ya atfedecek şekilde Şevçenko ismini kullandı. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrası bağımsız Kazakistan devletinin kurulmasıyla bugünkü adını aldı

İstanbul – Aktau arasında uçuk seferleri yapılmakta olup, İstanbul Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan Aktau Havalimanı’na direkt ya da aktarmalı olarak gerçekleştirilmektedir. Direkt uçuşlar, ortalama 2 saat 55 dakika sürer.

            Aktau, şehir içinde ve yakındaki banliyö ve kasabalara uygun fiyatlı ulaşım sağlayan bir halk otobüsü ağına sahiptir. Özellikle merkezi noktalarda seyahat için idealdir. Ayrıca dolmuş yapan minibüsler de vardır. Keza Taksiler de, Aktau'da rahat ve yaygın olarak kullanılan bir ulaşım aracıdır. Sokaklarda ya da araç çağırma uygulamaları aracılığıyla taksi talebinde bulunulabilir. Taksiler genellikle tarifeli olsa da özellikle uzun yolculuklar veya havaalanı transferleri için yolculuğa başlanmadan önce ücretin teyit edilmesi faydalı olur. Şehir merkezi, nispeten yaya dostudur. Şehrin sokaklarını, parklarını ve sahil yerlerini keşfetmek için yürümeyi kolaylaştırır. Ek olarak şehir içinde bisiklet sürmek isteyenler için özel bisiklet yolları ve kiralama hizmetleri bulunur. Havalimanından şehir merkezine ulaşım, ortalama 30 dakika sürer.

            Aktau'da konaklama seçenekleri, büyük ölçüde seyahat amacına bağlı olarak bulunabilir. Şehir merkezi, özellikle iş seyahatinde olanlar için idealdir. Burada bulunan oteller ve hosteller; alışveriş merkezlerine, restoranlara ve Beket-Ata Camii ve Aktau Tarih Müzesi gibi kültürel simge yapılara kolay erişim sağlar. Hazar bölgesinin denize yakın konumları ise eğlence amaçlı seyahat edenler için uygundur. Dinlendirici bir deniz tatili için sahildeki butik oteller veya Hazar kıyı şeridindeki oteller tercih edilebilir. Daha rahat ve uygun maliyetli bir konaklama için yerleşim bölgelerindeki kiralık mülkler ya da hosteller uygun olabilir. Semt pazarlarında alışveriş yaparak, yerel lokantalarda yemek yemek ve sakinlerle etkileşime geçerek yerel yaşam tarzını görmek isteyenler, bu alternatifleri değerlendirebilir.

            Bizim Samsun Vilayetiin kardeş şehri olan Aktau’da, gezilip görülmesi gereken yerler:

Beket-Ata Camii: Şehrin kalbinde yer alan, çarpıcı mavi kubbeleriyle güzel bir mimari simge yapıdır. Batı Kazakistan'ın bu en büyük camisinin temel özelliği yapım şeklidir. Kayaya oyulmuş yapının kapıları her zaman açık olmasına rağmen camide esinti yoktur. Camiye ancak dağlardan ve dolambaçlı patikalardan ulaşılabilir.

            Aktau Tarih Müzesi: Mangistau Bölgesi'nin tarihini ve kültürünü gösteren eserleri, fotoğrafları ve yerel gelenek ve göreneklerle ilgili el aletlerini müzede bulabilirsiniz.

            Aktau Plajları: Hazar Denizi kıyı şeridinde bulunan plajların tamamı halka açıktır. Yüzmek, güneşlenmek ve su sporları aktiviteleri için uygundur. Merkezde bulunan tek plaj; kafeler ve lokantalar, voleybol sahası, kano kiralama noktaları gibi gerekli tüm altyapıya sahiptir.

Ubuktu Kanyonu: Aktau'ya 100 kilometre uzaklıkta bulunan kanyon, muhteşem kaya oluşumlarına ve panoramik manzaralara ev sahipliği yapar.

            Saura Geçidi: Hazar Denizi kıyısında, kumlu bir koyun yanında yer alan geçit, Aktau'ya 90 kilometre uzaklıkta bulunur. Kaynaklarla beslenen küçük bir tatlı su gölüne ve bataklık kaplumbağalarına ev sahipliği yapar.

            Bautino Doğa Koruma Alanı: Eşsiz ekosistemlere ve yaban hayatı türlerine ev sahipliği yapan Bautino Doğa Koruma Alanı'nda bölgenin flora ve faunasını keşfetmek mümkündür.

Rocky Trail: Rocky Trail, şehirdeki yürüyüşler için en iyi yerlerden biridir. Deniz kenarındaki kıyı kayalıkları boyunca döşenen korkuluklu ahşap bir güverteden oluşur. Parkurun uzunluğu bir buçuk kilometredir.

            Deniz Feneri: Yapımına başlandığı 1974 yılından bu yana 40 yıl çalışmış ve 2021 yılında restore edilmiştir. Deniz fenerinin bulunduğu ev, rüzgârlı Tebeşir Burnu'nun üzerinde yer alır.

Balls (Toplar) Vadisi: Torysh bölgesindeki vadi, devasa taş kürelerle doludur.

Mangistau Çölü: Saura Gölü, bu bölgenin mutlaka görülmesi gereken yerlerinden biridir. Geçit dik kayalıklar, çalılıklar, söğüt, leylaklar ile çevrilidir. Güzel doğasıyla çölde gerçek bir vahadır.

Peki Aktau'da Ne Yenir?

Aktau Kazakistan mutfağı; Kazak, Rus ve Orta Doğu mutfaklarından ilham alınan yemeklere sahiptir:

Beşparmak: Kazakistan'ın ulusal yemeği olarak kabul edilen Beşparmak, erişte ile servis edilen ve üzerine soğan eklenen haşlanmış kuzu etinden oluşur. Genellikle özel günlerde ve toplantılarda servis edilir.

            Plov (pilav): Orta Asya mutfağının temel yemeklerinden biri olan Plov; kuzu ya da dana eti, havuç, soğan ve kimyon, kişniş gibi baharatlarla pişirilir. Sıklıkla salamura sebzelerin yanında servis edilir.

            Şaşlık: Şaşlık; şişte marine edilmiş kuzu, dana eti veya tavuk parçalarından oluşan popüler bir ızgara et yemeğidir. Izgaradan önce etler baharatlar, sarımsak ve soğanla tatlandırılır. Genellikle açık hava toplantılarında ve barbekü partilerinde tüketilir.

Samsa: Bu; kıyma, soğan ve baharatlarla doldurulmuş bir tür lezzetli hamur işidir. Tandır fırında pişirilir ve et dolgulu, gevrek ve altın renkli bir kabuk elde edilir. Samsa, atıştırmalık veya meze olarak tüketilebilir.

            Lagman: Orta Asya kökenli bir erişte çorbası olan lagman; sığır veya kuzu eti, çeşitli sebzeler ve aromatik baharatlarla lezzetli bir et suyunda pişirilir. Soğuk günlerde ısınmak için tüketilen rahatlatıcı ve doyurucu bir yemektir.

Aktau'dan Ne Hediye Alınır?

            Aktau Kazakistan'dan hediyelik eşya ararken bölgenin yerel kültürünü, işçiliğini ve geleneklerini yansıtan çeşitli seçenekler görebilirsiniz. Geleneksel Kazak el sanatları ürünlerini keşfetmek için yerel pazarlar ve hediyelik eşya dükkânları idealdir. Kilim ve duvar halısı gibi el dokuması tekstil ürünleri, işlemeli kumaşlar ve yerel zanaatkârların işçiliğini sergileyen ahşap oymalar hediye olarak tercih edilebilir. İşlemeli şapkalar, renkli eşarplar, süslü kemerler ve geleneksel Kazak motifleri ve tasarımlarını içeren el işi takılar gibi ürünler de mağazalarda bulunabilir. Gıda ürünleri içinse yerel pazarlar idealdir. Aktav’ın lezzetlerini paylaşmak için yerel üretim bal, kuru meyve, kuruyemiş, baharat, geleneksel Kazak tatlıları ve hamur işleri gibi ürünleri satın alınabilir. At kılından yapılan el sanatları ve sanat eserleri, Kazak kültüründe geleneksel ve benzersiz hediyelerdir. At kılından takılar, süs eşyaları ve nesiller boyunca aktarılan teknikler kullanılarak hazırlanan dekoratif eşyalar da hediye olarak seçilebilir.

***

            Kuşkusuz Hazar Denizi kıyısındaki en güzel şehir Azerbaycan başkenti Bakü’dür. Bir vesileyle Bakü’ye gidenlerin, deniz yolu ile, hemen karşıdaki Aktau’ya geçerek bir-iki gün de orada konaklamaları mümkündür.

            TÜRKSOY teşkilatımızın her yıl, bir Türk Cumhuriyetinin bir kentini “Başkent” ilan etmesi son derece önemli ve yararlıdır. Ben Türk Cumhuriyetleri’nin hepsine gidip gördüm, ama gördüğüm yerler, tarihi ve büyük kentlerdi. Ama TÜRKSOY, örneğin Türkiye’den kültür başkenti seçerken, Ankara, İstanbul, İzmir gibi büyük şehirlerimizi değil de Eskişehir, Kastamonu ve Bursa kentlerimizi seçmiştir. Umarım ileride bir yıl da Silifke’miz seçilir…